Lütfen cihazı dikey konumda tutunuzLütfen cihazı dikey konumda tutunuz
Birçok hastalığın tedavisinde kemik iliği bağışı hayati önem taşımakta. Peki kemik iliği bağışında bulunmak için ne yapmamız gerekmekte, süreç nasıl işliyor? TÜRKÖK projesi ile kemik iliği nakli konusunda bilinmeyen detayları Dışkapı Yıldırım Beyazıt Eğitim ve Araştırma Hastanesi Endokrinoloji Kliniği’nden bu alanda bir çokbaşarıya imza atmış Doç. Dr. Ahmet Yeşilyurt cevapladı…
Kök hücre ve kemik iliği nakli hakkında bize kısaca bilgi verir misiniz? Türkiye’de bu konuda hangi noktadayız?
Kemik iliği nakli, kemik iliğinde bulunan kök hücre karakterinde özellikli hücrelerin alıcı (hasta) ile doku grubu uyumlu ve sağlıklı bir gönüllü vericiden alınarak kemik iliği nakli ile şifa bulan ya da klinik seyri düzelen bir hastalığı olan hasta kişiye, damar yolu ile verilmesidir. Hastaya başka birisinden kemik iliği nakli yapıldığında allojenik, kendi kök hücrelerinden yapıldığında otolog kök hücre naklinden söz edilir. Allojenik kemik iliği nakli yapılmadan önce alıcıdaki tüm kemikiliğini yok edecek bir hazırlama evresi gerekmektedir. Bu nedenle kök hücre nakli bu konuda uygun alt yapıya sahip ve Sağlık Bakanlığımız tarafından kemik iliği nakli yapabilmesi için ruhsatlandırılmış nakil merkezlerinde yapılmaktadır.
Burada önemli noktalardan biri de kemikiliği önceden sadece kemik iliğinden elde edildiğinden işlem geleneksel olarak kemik iliği nakli olarak adlandırılmışsa da hali hazırda kemik iliğine girmeden kol damarlarından da elde edilebildiğinden günümüzde hematopoetik (kanyapıcı) kök hücre nakli deyimi tercih edilmektedir.
Ülkemizde 5 tane Sağlık Bakanlığımızda, 38 tane Üniversitelerimizde ve 23 tane de özelsağlık kuruluşlarında olmak üzere toplam 66 adet nakil merkezimiz bulunmaktadır ve 2014 yılı itibari ile 3327 adet nakil gerçekleştirilmiştir.
Kemik iliği nakli için kan alındıktan sonra nasıl bir yol izleniyor?
Kemik iliği doğrusu kök hücre bağışçısı olmak isteyen kişi-donör- Kızılay’ın kök hücre bağış merkezlerine müracaat ediyor. Hastanın kan örneği alınıyor. Burada şunu belirtmek gerekir, bu kanla kemikiliği nakli gerçekleşmiyor. Bu kandan kan grubu ve bazı viral markerler çalışılıyor. Viral markerler temiz çıkarsa HLA-A, B,C ve DR’yi içeren doku grupları yüksek çözünürlükte çalışılıyor. Çalışılan doku grubu bilgileri TÜRKÖK kemik iliği bankası veri tabanına yüklenip hasta verileri ile karşılaştırılıyor. Eğer hasta ve verici adayları arasında tam uyumya da bir antijen uyumsuz aday varsa uygun donör tespit edilmiş, yani eşleşme gerçekleşmiş oluyor.
Kemik iliği naklinde alıcı - verici arasındaki uyum ne düzeyde olmalıdır?
Hastanın sahip olduğu hastalığa ve aciliyete göre değişmekle birlikte 10/10,9/10 veya son yıllarda uygulanmaya başlamış olan haploidentik (yarı uyumlu)nakiller yapılabilmektedir.
Güncel çalışmalara göre kök hücretedavisi ile 80 farklı hastalığa tedavi fırsatı sunulmakta, yürütülen çalışmaların hızı ve verileri göz önünde bulundurulduğunda gelecekte daha fazla hastalığa tedavi şansı sunulması mümkün olacak mı?
Hematopoetik kök hücre nakli, hali hazırda kemik iliği nakli ile şifa bulan ya da klinik seyri düzelen birçok hastalıkta uygulanabilmektedir. Öte yandan kökhücreler ve bunların kullanım alanları ile ilgili bilgilerimiz arttıkça ilerleyen yıllarda bu hücrelerden daha farklı hastalıklar içinde yararlanabilme ve bir çok hastalığı tedavi edebilme şansımız bulunacaktır. Ayrıca gen terapileri gibi yeni tedavilerin kök hücreler üzerinden uygulanabilme potansiyeli şu an tedavisi mümkün olmayan bir çok hastalık için gelecekte tedavi bulma olasılığımızı ortaya koymaktadır.
TÜRKÖK projesinden bize bahseder misiniz? Proje ne zaman başladı ve şu an ne aşamada?
TÜRKÖK projesi Türkiye Kök Hücre Koordinasyon Merkezi (TÜRKÖK) 2008’den beri yürütülmektedir. Amaç allojenik akraba dışı kemik iliği nakli bekleyen hastalar için doku grubu antijeni uygun verici bulmak ve kemik iliği nakil merkezleri arasında koordinasyonu sağlamaktır. Bu kapsamda donör kazanımı, doku tipleme laboratuvarı, kemik iliği bankası yapılanması mevcut. Donör kazanımı Kızılay tarafından yürütülmektedir. Doku tipleme laboratuvarında doku grubu antijenlerien son teknoloji olan Yeni Nesil DNADizileme (Next-Generation Sequencing) teknolojisi ile çalışılmaktadır. Çalışılan veriler TÜRKÖK veri bankası (aslındabir kemik iliği bankası) na gönderilmekte ve hastadan gelen verilerle tarama yapılmaktadır. Tarama sonucunda eşleşme olursa kemik iliği naklinin gerçekleşmesine kadar olan her türlü koordinasyonu da yine TÜRKÖK kemikiliği bankası gerçekleştirecektir. Bu amaçla Türkiye’deki 69 kemik iliği nakilmerkezine TÜRKÖK’ün faaliyete geçtiği ve taramaları başlattığı duyuruldu. Nakilmerkezlerinden gelen hasta girişleri yapıldı. Şu ana kadar 25.000’in üzerindegönüllü verici bankaya kaydedilmiş olup,501 hastanın da girişi yapılarak uygunverici bulmak için taramalar devam etmektedir.
Kemik iliği donör veri tabanınıoluştururken hangi yöntemlerdenfaydalanıyorsunuz?
18 ile 55 yaş arası, en az 50 kg ağırlığındaki her sağlıklı kişi kök hücre vericisi olabilir. Bu koşulların sağlanması, kişinin belirli sağlık niteliklerini taşıdığı anlamına gelmektedir. Böylece yapılan bağış da nitelikli olacak ve doğal olarak hastaya yapılan kök hücre naklinin başarıyla sonuçlanma şansı yükselecektir. Donör(verici) adaylarının özellikle bulaşıcı hastalık, bağışıklık sistemi hastalıklarına sahip olmaması gerekmektedir. Verici adayı olanlar doku tipi özelliklerine bağlı olarak binde bir veya milyonda bir olasılıkla gereksinimi olan bir hastaya uygun bulunabilirler. Bu nedenle kayıt sisteminde yıllarca kalmaları gerekebilir. Bu nedenle verici olmak isteyenlerin sisteme kayıt aşamasında en fazla 50 yaşında olması istenir.
Kemik iliği donör kazanımı Kızılay tarafından yapılmaktadır. Bu amaçlaTÜRKÖK Projesi kapsamında 7 Kasım 2013 tarihinde T.C. Sağlık Bakanlığı ileTürk Kızılayı arasında işbirliği protokolü imzalanmıştır.
Kızılay gönüllü verici merkezleri 12 bölge kan merkezi (İstanbul, Eskişehir, Antalya,Ankara, Bursa, Düzce, Adana, Kayseri,İzmir, Samsun, Gaziantep ve Erzurum) üzerinden planlanmıştır. Kızılay personeli tarafından öncelikle düzenli kan bağışçıları, hedef kitlesi olarak belirlenmiş olup genç nüfustan bağışçı kazanımı sağlanmaktadır. Bugüne kadar 41500 gönüllü verici kazanılmıştır ve bunların %45’i 18-25 yaş gurubundaki bağışçılardan oluşmaktadır. Bu yaş gurubunun 55 yaşınakadar veri tabanında kalacağı hesaplanır ise bankanın sağlam bir temel üzerinde kurulduğu görülmektedir.
Ülkemizde bazı tedaviler SGKtarafından karşılanırken bazıtedaviler karşılanmamakta, kök hücre bankası projesi ile donör ile hastanınbuluşturulması, kemik iliği naklininveya kök hücre naklinin sağlanması gibisüreçler SGK tarafından karşılanıyormu?
Hematopoetik kök hücre nakli için kemikiliği bankasının oluşturulması ve bunun için gerekli altyapı ve organizasyonların kurulması Sağlık Bakanlığımız tarafından üstlenilmiştir. Bunun yanında hematopoetik kök hücre nakline ihtiyaç duyan bir hasta için kemik iliği bankasında uygun bir gönüllü verici bulunduğunda nakil için gereken masraflar SGK tarafından ödeme kapsamında alınmış bulunmaktadır.
Ülkemizde organ ve kan bağışındaki düşük oranları göz önünde bulundurduğumuz da kök hücre ve kemik iliği ilgili olarak halk yeterli bilince sahip mi?
Şu an için tamamen yeterli demek mümkün değil ancak gerek Sağlık Bakanlığımızın gerek Kızılay’ın kampanyaları ve gerekse de medyamızın duyarlı yaklaşımları ile bu bilinç daha da artmaktadır. Çünkü ne kadar çok kişiye ulaşılırsa uygun bir kök hücre bulma şansımız o kadar artacaktır. Bu bankaya hepimizin hayatımızın herhangi bir anında birdenbire ihtiyaç duymamız söz konusu olabildiğinden aslında bir bakıma gönüllü verici olarak kendi geleceğimiz için de sigorta yaptırmış olmaktayız.
Kök hücre bankası, kök hücre tedavisive kordon kanı saklama gibi konularda ülkemiz, Avrupa ve Amerika gibi sağlık konusunda gelişmiş bölgeler ile kıyaslandığında ne durumdadır?
Gelişmiş ülkelerde olduğu gibi ülkemizdede bütün kemik iliği nakil türleri başarılı bir şekilde uygulanmakta olup, sağ kalım oranları yeterli seviyelerdedir. Bugün için ülkemiz kemik iliği nakli sayılarında Almanya, Fransa, İtalya ve İspanya’dan sonra Avrupa’da 5. Sırada yer almaktadır.
Yurtdışı ile ortak bir veri tabanı oluşturarak, daha geniş bir kök hücre veri tabanına ulaşmak mümkün olacak mı? Ne gibi avantajlar sağlayacak?
Şu anda aktif olarak yurt içi tarama yapılmaktadır. Yurt dışı taramalar için de dünya kemik iliği bankasına üyelik cevabı beklenmektedir. Üyelik gerçekleştiğinde dünya kemik iliği bankası üyesi olarak toplamda 25 milyonun üzerinde bir gönüllü verici havuzuna ulaşılmış olacaktır.
Uygun kemik iliği donörününbulunmasının ardından izlenecekprosedür hakkında bilgi verir misiniz?
Uygun aday bulunduktan sonra (kemikiliği nakil merkeziyle mutlaka koordineli çalışılıyor) adaya ulaşılıp bağış kararının hala devam edip etmediği sorgulanıyor. Çünkü bu sistem tamamı ile gönüllülük esası ile çalışmaktadır. Eğer cevabı evet ise vericinin ve hastanın kan örnekleri tekrar alınıp doku tiplemesi yeniden çalışılmakta ve sonuçlar yine tam uyumlu ise hasta ve verici için uygun bir gün kemik iliğinakli günü olarak belirlenmektedir. Bugünden 15-20 gün önce hem verici hemde hasta nakil için hazırlanmaktadır. Vericinin doktor muayenesi, tetkikleri yapıldıktan sonra kök hücre toplama işlemi başlatılır. Bu işlem 2 yolla olmaktadır. Ya kemik iliğinden ya da bir aşılama sonrası periferik kandan. Hangi yolla toplanacağı vericiye bırakılmaktadır. Ama kemik iliği nakil merkezinin bu yollardan birinde önceliği varsa bu vericiye bildirilmekte ama son karar yine vericiye ait olmaktadır. Toplanan kök hücrelerle de (kemik iliği) hastaya nakil gerçekleştirilmektedir. Bağış olayından sonra vericinin sağlık kontrolleri belirli aralıklarla yapılmaktadır. Vericinin bir kez kök hücre verdikten sonra Akraba dışı doku bankasında kayıtlı olarak kalmasıya da kalmaması kendi seçimine bağlıdır. Bir kez bağış yaptıktan sonra yine bağış yapılmasında sağlık açısından bir sakınca bulunmamaktadır. Bazı durumlarda bağış yapılmış hastanın nakil sonrası hastalığının yetersiz düzelmesi, nüksetmesi ya da verilen hücrelerin tutmaması durumunda vericiden yeniden bağış yapması istenebilir.
